Er is sprake van spraakproblemen wanneer een kind op het gebied van spraak duidelijk achterblijft in vergelijking met leeftijdsgenootjes, een vertraagde spraakontwikkeling. Je kind heeft bijvoorbeeld moeite met de uitspraak van bepaalde klanken of woorden en is hierdoor moeilijk verstaanbaar voor zijn omgeving. Een vertraging in de spraakontwikkeling kan problemen geven. Een kind wordt door de omgeving niet begrepen en het kan zich niet goed uiten. Dit kan tot gedragsproblemen leiden, zoals opstandigheid en driftig worden als het niet begrepen wordt. Het kind kan zich juist ook steeds meer gaan terugtrekken. Ook het leren op school kan moeizamer verlopen. Het kan van invloed zijn op het ontwikkelen van de lees- en schrijfvaardigheden.
Wat zijn kenmerken van spraakproblemen?
Spraakproblemen kunnen zich op verschillende manieren uiten en hebben vaak impact op de verstaanbaarheid, communicatie en sociale ontwikkeling. De ernst en aard van de problemen verschillen per persoon en leeftijd. Hieronder staan veelvoorkomende kenmerken van spraakproblemen, zowel bij kinderen als volwassenen:
- Vervangen of vervormen van klanken in de spraak.
- Weglaten van klanken in woorden.
- Moeilijk verstaanbaar voor (on)bekenden.
- Problemen in de communicatie.
- Te snel of te langzaam spreken.
- Moeite met langere en complexere uitingen.
- Afwijkende intonatie en beklemtoning.
- Moeite met overgangen tussen klanken en syllabes.
- Moeite met andere mondmotorische activiteiten zoals drinken, kauwen, eten, blazen.
- Teveel of te weinig door de neus spreken.
- Slissen of lispelen
- Binnensmonds praten.
- Gedragsproblemen; driftig of opstandig worden als anderen hen niet begrijpen.
- Vermijden van sociale situaties, zich terugtrekken.
- Moeite met lezen en spellen, klank-tekenkoppeling.
Welke verschillende spraakstoornissen zijn er?
Niet alle spraakproblemen zijn hetzelfde. Sommige kinderen of volwassenen hebben moeite met het juist uitspreken van klanken, terwijl anderen bepaalde klanken weglaten of vervangen. Ook kan het tempo, de verstaanbaarheid of de vloeiendheid van de spraak verstoord zijn. De oorzaak van deze problemen kan sterk verschillen en vraagt daarom om een gerichte aanpak. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende typen spraakstoornissen en hun kenmerken.
Fonetische articulatiestoornis
Wanneer een kind een of enkele klanken van de moedertaal niet (correct) kan vormen, spreken we van een fonetische articulatiestoornis. Het kind zal de klank dan weglaten, vervangen door een andere klank of niet volledig correct uitspreken. Hierbij is een consistent foutenpatroon te zien, altijd bij dezelfde klanken. Het gaat hierbij vooral om fouten bij de productie van medeklinkers. Denk hierbij aan slissen, de ‘s’ wordt op een foutieve manier uitgesproken. Een articulatiestoornis kan het gevolg zijn van een structureel probleem (zoals bijvoorbeeld schisis, te kort tongriempje, …) maar dat is niet altijd het geval.
Fonologische articulatiestoornis
Wanneer een kind in principe wel in staat is om alle klanken motorisch te vormen, maar de taalregels niet correct toepast tijdens de spraak spreken we van een fonologische articulatiestoornis. Alle jonge kinderen passen in de loop van hun spraakontwikkeling vereenvoudigingsprocessen toe in de taalregels, maar deze verdwijnen naarmate ze ouder worden. Deze vereenvoudigingsprocessen zijn pas afwijkend wanneer ze langer worden toegepast ten opzichte van leeftijdsgenootjes of wanneer er a-typische vereenvoudigingsprocessen worden toegepast. Een belangrijk kenmerk van een fonologische stoornis is dat de vereenvoudigingsprocessen consistent worden toegepast, het kind past altijd dezelfde vereenvoudigingsproces toe.
Verbale ontwikkelingsdyspraxie
Wanneer een kind moeite heeft met de aansturing en planning van de mondspieren tijdens het spreken, spreken we van een verbale ontwikkelingsdyspraxie. Het kind vindt het lastig om de bewegingen die nodig zijn voor het spreken onder controle te krijgen. Deze moeilijkheden worden niet veroorzaakt door een verlamming of spierzwakte maar het kind heeft moeilijkheden met de planning en de coördinatie van de lippen, de tong, de kaak en het verhemelte. In tegenstelling tot een fonologische articulatiestoornis is er vaak een inconsistent foutenpatroon waar te nemen. Bij een dyspraxie slaagt het kind er af en toe wel, maar vaak ook niet, in om het woord correct uit te spreken. Het zoekt hierbij naar de correcte opeenvolging van bewegingen. Wanneer een verbale dyspraxie wordt vastgesteld, is deskundige hulp altijd noodzakelijk, vaak reeds vanaf jonge leeftijd.
Nasaliteitsstoornis
Wanneer de spraak te veel of juist te weinig door de neus klinkt spreken we van een nasaliteitsstoornis. Tijdens het spreken worden de meeste klanken door de mond gevormd. Het zachte gehemelte trekt op en daardoor wordt de mondholte aan de achterzijde afgesloten. Zo ontsnapt er geen lucht door de neus. Alleen bij de klanken /m/, /n/ en /ng/ wordt deze afsluiting niet gemaakt, zodat deze klanken door de neus klinken.
Welke behandelmethoden worden gebruikt bij spraakproblemen?
De behandeling van spraakproblemen vraagt om een aanpak die aansluit bij de aard en oorzaak van het probleem. Niet ieder spraakprobleem is hetzelfde, en daarom worden er verschillende behandelmethoden ingezet. Deze methoden zijn speciaal ontwikkeld om kinderen en volwassenen te helpen bij het verbeteren van hun verstaanbaarheid, uitspraak en mondmotoriek. Afhankelijk van de diagnose en het type spraakstoornis kiest de logopedist een passende behandelmethode of een combinatie hiervan. In onze praktijk maken we gebruik van verschillende behandelmethoden, die we hieronder verder toelichten.
Metaphon
De Metaphon-methodiek richt zich op kinderen met fonologische stoornissen: spraakproblemen waarbij de regels van het klanksysteem nog niet goed zijn ontwikkeld. Kinderen kunnen bijvoorbeeld klanken omwisselen, weglaten of vervangen. Metaphon helpt het kind bewust te worden van spraakklanken en klankkenmerken, zoals lengte, sterkte of plaats in de mond. Het doel is dat het kind beter begrijpt hoe klanken in woorden werken, zodat het deze ook correct leert toepassen.
Hodson & Paden
Deze aanpak is bedoeld voor kinderen met ernstige fonologische stoornissen. In plaats van te focussen op één klank tegelijk, worden klanken of klankstructuren in zogeheten ‘cycli’ aangeboden. Elke cyclus duurt enkele weken, waarin het kind herhaaldelijk oefent met verschillende klanken die het nog onvoldoende beheerst. Deze aanpak zorgt ervoor dat het kind op een natuurlijke manier geleidelijk zijn klanksysteem opbouwt, zonder druk om alles direct perfect uit te spreken.
Dyspraxieprogramma
Bij kinderen met (ontwikkelings)dyspraxie is het plannen en aansturen van de spraakbewegingen verstoord. Ze weten wat ze willen zeggen, maar krijgen de juiste mondbewegingen niet goed op gang. Het dyspraxieprogramma richt zich op het verbeteren van deze motorische aansturing. Er wordt veel gewerkt met herhaling, ritme, visuele ondersteuning en opbouw van klanken en woorden in kleine stappen. Ook worden vaak ondersteunende middelen zoals gebaren, klankgebaren of spraakapps ingezet om de communicatie tijdelijk te ondersteunen.